خوی را فقط با زلزله نشناسیم/ یارب! بلا بگردان از سرزمین «آفتابگردان»
- شناسه خبر: 22215
- تاریخ و زمان ارسال: 15 بهمن 1401 ساعت 05:04
یه گزارش “خبرخوی” به نقل از خبرگزاری فارس؛ گروه جامعه: مدتی است نام خوی که می‌آید، بی‌دلیل کلمه «زلزله» هم در ذهنمان مرور می‌شود. خوی این مدت، روزهای سختی را پشت سر می‌گذارد. هم‌زمانی لرزه‌های زلزله و لرز زمستانی هوا و بارش برف زمستانه، همه ما را نگران احوال مردم خوی کرده است. خوشبختانه گروه‌های جهادی و نهادهای مرتبط پای‌کار آمده‌اند و کمک‌های مردمی هم مثل همیشه، مرهم هم‌وطنان شده است. حالا که نام خوی در ذهن ما مدام می‌چرخد، بد نیست این خطه خوش قِدمت و بزرگ تاریخی را بهتر بشناسیم.
شهرستان عسل، گل‌های آفتابگردان، گلاب معطر، فرش‌های خوش‌نقش و بناهای چشم‌نواز تاریخی. اصالت طبیعت و خلاصه هر آنچه کمک می‌کند درباره این شهرستان که اکنون زلزله‌زده است اما از دیرباز تاکنون نامش بافرهنگ و تمدن گره‌خورده را بهتر بشناسیم. شرح حال این آب‌وخاک و مردم محجوب آذری‌زبان و کرمانجش را. وقتی قرار است به وظیفه انسانی خودمان عمل کنیم و به‌اندازه وسع خودمان و ضرورت مردم زلزله‌زده خوی به کمک این هم‌وطنان بشتابیم، با این معارفه بهتر شأن و منزلت مردمش را درک خواهیم کرد. اینجا با خوی آشنا می‌شویم با خطه‌ای که از اهرم‌های گردشگری و اقتصاد کشور بوده و هست. با سرزمینی که زلزله هم نمی‌تواند شکوهش را در ذهن ما کمرنگ کند.
خوی یک شهر معمولی نیست
خوی بعد از ارومیه دومین شهرستان بزرگ و پرجمعیت استان آذربایجان غربی است. کمترین قدمت ثبت‌شده برای این خطه سه و بیشترین قدمت هفت‌هزارساله است. این شهرستان که طی تصمیم‌هایی جایگاه فرمانداری ویژه هم برای آن تعیین و صحبت از راه‌اندازی منطقه آزاد خوی برایش مطرح شد، از گذشته‌های تاریخی تاکنون یکی از مناطق استراتژیک دفاعی، اقتصادی و فرهنگی ایران است. پیدا شدن رگه‌هایی از حصار قاجاری دورتادور شهر، آثاری به‌جامانده از قلعه‌ها، برج و باروهای تاریخی در این شهرستان و حوالی آن این موضوع را تأیید می‌کند. برخی منابع به استناد آثار کشف‌شده از نقاط مختلف کشور حتی صحبت‌هایی از رگ و ریشه‌های حکومت مادها در خوی را مطرح کرده‌اند. خوی چنان اصالت تاریخی و فرهنگی دارد که سال ۱۳۴۸ موزه آثار باستانی و مردم‌شناسی ویژه در آن افتتاح شد.
همچنین این شهرستان دارای شبکه ریلی، فرودگاه و امکانات حمل‌ونقلی قابل‌توجهی است. نمای هوایی فرودگاه خوی بازتابی از طراحی این مکان به شکلی لطیف است که از بالا گل آفتابگردان از مهم و مرغوب‌ترین محصولات کشاورزی این خطه را تداعی می‌کند. خوی به عسل‌های گیاهی و شفابخش، گلاب‌های معطر با طبع بسیار گرم و مرغوب پس از گلاب کاشان و شیراز، کشتزار پنبه و گیاهان دارویی معروف و شناخته شده است. در خوی کارخانه‌ها و صنایع صنعتی تبدیلی مهم درزمینهٔ فلزات، ذوب‌آهن، نساجی، کارخانه‌های نکتار و آبمیوه، مبلمان، کارخانه بزرگ و مهم تولید قند و… فعال است. این شهرستان از قطب‌های اشتغال و صنعت کشور در شمال غرب ایران‌هم بشمار می‌رود.
شیطنت‌های گسل «سیه چشمه»
خوی اماکن تاریخی معروفی هم دارد که می‌توان مناره و مقبره شمس تبریزی، پل خاتون، مقبره علمدار، کلیسای سورپ سرکیس و… اشاره کرد. به دلیل وجود مقبره شمس تبریزی در خوی و مقبره مولوی در «قونیه» ترکیه این دو شهر پیمان خواهرخواندگی هم دارند. طی سال جاری نام خوی با سه زلزله و ۱۵۰ پس‌لرزه در اخبار آمده است. حالا این سؤال ایجاد می‌شود که چرا شهری مانند کرمانشاه یا شهرستان خوی پس از سال‌ها تجربه زندگی نسبتاً آرام، ناگهان لرزه‌خیز می‌شوند؟ درباره کرمانشاه مشخص شد، زلزله‌ها ناشی از تحرکات ۴ گسل مهم زاگرس که اتفاقاً از کرمانشاه می‌گذشتند بود. حالا در خوی هم «گسل سیه چشمه» و تخلیه انرژی زمین از طریق آن، خبرساز و برای مردم خوی دغدغه ساز شده است. تحرکات این گسل و تخلیه تدریجی انرژی آن سه زلزله اصلی و حدود ۱۵۰ پس‌لرزه را رقم‌زده است. گسل سیه چشمه ۱۸۰ کیلومتر طول دارد که ۱۱۰ کیلومتر آن در ایران و ۷۰ کیلومتر دیگر آن در کشور همسایه، ترکیه هرازگاهی زمینه‌ساز وقوع زلزله می‌شود.
گل گفت: اصالتم از خوی است
درباره پیشینه تاریخی و ادبی خوی در منابع و متون مختلف تاریخی، داد سخن‌هاست. خاک این خطه ادیب و قهرمان‌پرور بوده تا جایی که می‌توان به شمس تبریزی و پوریای ولی اشاره کرد. در سفرنامه‌های تاریخی معتبر و مختلفی هم در طول تاریخ، ذکر خیری از خوی در میان است و غالب وصف‌ها درباره زیبایی‌های این شهرستان بوده. ناصرخسرو جهانگرد معروف درباره خوی نوشته و گفته است و البته این وصف‌ها دور از انتظار هم نیست. خوی موقعیت استراتژیکی داشته و دارد که یکی از مهم‌ترین آن قرار داشتن در مسیر جاده ابریشم و مناطق تاریخی و اقتصادی شمال غرب ایران است. خوی همسایه نبرد معروف «چالدران» هم بوده. «عاشیق‌ها» یا همان خوانندگان فولکلور آذربایجان درباره شخصیت‌هایی مانند «کوراوغلی» که از مردمان خوی بوده هم دادِ روایت‌ها به زبان‌دارند. نام خوی در شعر پارسی هم جایگاه خوبی دارد. ظهیری از شعرای معروف سده ششم و هفتم هجری. قمری در شعری از خوی و گل سرخ معطر آن یاد می‌کند: گل را مبارک رخ و فرخنده پی است/هرجا که بود زینت آنجا ز وی است/گفتم ز کدام شهری‌ای من خاکت/ گفتا نشنیده‌ای که اصلم ز خوی است…
خاقانی شروانی و لامعی کرمانی هم البته جزو شعرایی هستند که اشعار جالبی درباره خوی دارند. نام شهرستان خوی مانند بسیاری از مناطق کهن ایران‌زمین ریشه زبان دیرینه پهلوی دارد و نام‌گذاری درگذشته بر مبنای شرایط و ویژگی‌های هر نقطه انجام می‌شد. درباره خوی هم همین ماجرا رخ‌داده است. خوی در دامنه ارتفاعات در دشتی وسیع و پست قرارگرفته که ریشه این کلمه از همین شرایط جغرافیایی یعنی دشت پایین‌دست، گرفته‌شده است. خوی به دلیل بعد فرهنگی و تاریخی در کشورمان خودمآن‌هم با شهرهای مهم و بنامی مانند شیراز و نیشابور خواهرخوانده است.
یک شهرستان کاملاً خوش‌شانس
خوی شهرستان ثروتمندی ازنظر بهره‌مندی از منابع طبیعی و جاذبه‌های طبیعی گردشگری بشمار می‌رود. داشتن کوه، تالاب، چشمه، مناطق سبز با پوشش جنگلی، دشت‌های شقایق و گل سرخ و… همه از نمونه‌های این ثروت است. این شهر به کشترازهایش معروف است اما بیشتر از همه کشت پنبه و مزارع زیبای آفتابگردان و گلستان‌های گل سرخ که در منطقه دشتی مشرف‌به کوهستان نمای بکری برای گردشگری و عکاسی، خاکی زرخیز برای کشاورزی و منطقه‌ای غبطه‌انگیز و حیران کننده برای همسایگی با زیبایی‌های طبیعی زمین است. خوی به دلیل قرار گرفتن در کوهپایه، مناطق دشتی، همسایگی با جویبارها و زمین‌های مرتعی و چمنزار غنی از انواع گیاه‌های خودرو دارویی و عالی برای تغذیه انواع دام موقعیت ویژه‌ای برای دام‌پروری دارد. زنبورداری در خوی اما بسیار طرفدار دارد. کوه‌ها و دمن‌های سبز و سرخ خدادادی از انواع گل، خانه امن و رؤیایی برای زنبورهای عسل است. به همین دلیل عسل‌های این منطقه معمولاً به دلیل طعم عالی و خاصیت دارویی طرفداران زیادی دارد. کارخانه‌های قند، ریسندگی و البته صنایع سنگین و فلزی هم از دیگر اهرم‌های درآمدزای خوی بشمار می‌روند.
مزار پوریای ولی در خوی نه خیوه!
درباره خوی آثار و اسناد تاریخی مختلفی ثبت‌شده که گمانه‌زنی درباره سرنوشت مشاهیر، قدمت شهر و اصالت بناهای تاریخی آن را وارد گودهای چانه‌زنی و گمانه‌زنی‌های جذاب می‌کند که این خود برای علاقه‌مندان گردشگری یک جاذبه و سرگرمی پژوهشی و مکتوب به شمار می‌رود. بااین‌حال اما به نظر می‌رسد در دوره‌های مختلف تاریخی صفویان تلاش بیشتری برای ثبت و ماندگار سازی تاریخ و قدمت خوی داشته‌اند. یکی از چالش‌ها درباره خوی، درباره مزار شمس تبریزی است. باوجوداینکه منابع معتبر مختلف تاریخی داخلی و خارجی تأیید و تأکید کرده‌اند که مزار شمس تبریزی، مراد مولوی در خوی است اما برخی منابع غیرازاین را هم ذکر کرده‌اند که البته چندان قابل استناد نیستند. اما مهم‌ترین چالش‌ها درباره مزار «پوریای ولی» است.
همان پهلوان نامدار ایرانی که ماجرای او در شکست دلبخواه و اختیاری‌اش در گود ورزش معروف است. همان ماجرایی که گفته‌اند وقتی مادر رقیب پوریای ولی برای شکست پوریا و پیروزی فرزند خودش دعا می‌کند، پهلوان که در حال عبور از آن مسیر بوده می‌شنود و برای آنکه دعای مادری شکسته‌دل روی زمین نماند، اجازه می‌دهد رقیب جوان و کم‌تجربه پشت او را به خاک بمالد. مزار پوریای ولی در خوی قرار دارد بااین‌حال برخی منابع ادعا می‌کنند مزار او در «خیوه» ازبکستان قرار دارد در حالیکه منابع مختلفی معتقدند مزار او در خوی است و آنکه در خیوه مدفون است، محمود پسر پوریای ولی است. ازبک‌ها در آن مزار مراسم خاصی برگزار می‌کنند و حتی زوج‌های جوان به نیت آنکه آیین جوانمردی و مروت در زندگی‌شان جاری باشد به آنجا می‌روند. این در حالی است که متأسفانه شأن و منزلت این قهرمان ملی و مزارش آن‌چنان‌که باید در کشورمان شناخته‌شده نیست و متأسفانه مشابه آنچه در مصادره شخصیت پارسی سرا؛ مولوی توسط ترکیه اتفاق افتاد درباره پوریای ولی در ازبکستان به شکلی دیگر رخ‌داده است.
مناره‌ای پر از شاخ شکار
شهرستان خوی علاوه بر تفرجگاه‌های جذاب و بکر طبیعی، مناطق گردشگری دیگری هم دارد. مناره و مقبره شمس تبریزی یکی از آن‌هاست. این مناره به دوره صفویان برمی‌گردد. البته محدوده مزار دو مناره داشته که یکی درگذر زمان و به‌طور طبیعی از بین رفته است. حالا یکی از آن مناره‌ها در جوار مزار شمس تبریزی باقی است و اقدامات لازم برای مرمت آن‌هم انجام‌شده. نکته جالبی که مزار این چهره بنام ایرانی را متفاوت کرده، آرایه‌های عجیب و کم‌سابقه مناره بشمار می‌رود. در بناهای ایرانی کمتر دیده‌شده در تزئین بنایی از شاخ چهارپایان و شکار استفاده‌شده است اما قسمت بالایی مناره پر از شاخ چهارپایانی مانند گوزن و قوچ و بز و… شده.
طبق منابع موجود شاه «اسماعیل صفوی» اقامتی چهل‌روزه در ییلاقات و مناطق شکاری خوی داشته و تمام این شاخ‌ها حاصل شکارهای شاه بوده که در بدنه مناره بکار گرفته‌شده تا به نحوی ماندگار شود و چهره «میرشکار» از شاه در تاریخ بجای بماند. خوی دو منطقه شکارممنوع معروف دارد و از قدیم منطقه بکری برای علاقه‌مندان به شکار بوده، از شاه گرفته تا مردم عادی. به‌هرحال، مقبره شمس تبریزی که چهره‌های سرشناس تاریخی و فرهنگی بر درست بودن مزار، صحه گذاشته‌اند در خوی قرار دارد و علاوه بر گردشگران ایرانی، گردشگران ترکیه‌ای و پارسی‌زبان علاقه‌مند شعر و ادبیات فارسی مانند ازبک‌ها تاجیکستانی‌ها را به خوی می‌کشاند.
وقتی سرباز برای وطن مقدس است
اگر قرار باشد از دیگر آثار تاریخی و گردشگری خوی یاد کنیم فهرست بلندبالایی می‌توانیم برای برنامه سفر خودمان و همراهان تهیه کنیم طوری که سفرمان به خوی هرروز دست‌کم به بازدید از چند بنا و منطقه طبیعی و جذاب گردشگری بگذرد. هم‌وطنان ما در خوی همسایه دیواربه‌دیوار موهبت‌های الهی و تمدن دیرینه‌اند.
در خوی از هر کودک و بزرگ‌سال درباره «پل خاتون» بپرسی برایت خواهد گفت. همان پل تاریخی هنوز پابرجا که یک‌تنه در برابر روان آب‌های فصلی و سیل‌های این منطقه دشتی و گود ایستاده است. پل خاتون با آجر و ملات ویژه‌ای از آهک ساخته‌شده است و شیوه آجرچینی آن مثل پشت ماهی و موج‌شکن است. همین ظرافت معقول تأثیر قابل‌توجهی در کاستن از سرعت و قدرت آب دررفتن به پایین‌دست دارد.
از دیگر دیدنی‌های خوی باید به «مقبره علمدار» اشاره کرد. همان بنای ساده گنبد دار که در ارتفاع و فضایی تپه مانند جا خوش کرده و راوی همسایگی خوی با جنگ معروف «چالدران» است. منابعی وجود دارد حاکی از اینکه سرباز همیشه برای وطن عزیز بوده به‌خصوص اگر سادات باشد، اینجا مزار یکی از جنگجویان دلیر ایرانی درنبرد چالدران است که بومی‌ها می‌گویند جزو شهدای سادات بوده و مزارش واسطه کرامت الهی. برای آن‌هایی که به مصر و شام سفرکرده‌اند خوی یک بنای مشابه با سبک معماری شامی و مصری دارد. «دروازه سنگی» خوی از آن بناهایی است که ثابت می‌کند، خوی منطقه مهمی بوده که در ادوار مختلف برای محافظت از آن، سازه‌های مختلفی ساخته‌اند ازجمله این دروازه مستحکم و سنگی که دور آن خندق و بارویی بوده و بعدازآن دروازه راه ورود به خوی بوده است. در ساخت دروازه که گفته می‌شود در دوره ایلخانی ساخته‌شده و آنچه از آن باقیمانده مرمت دوره قاجار است از سنگ‌های سخت سفید و سیاه استفاده‌شده است.
یک مسجد روباز و متفاوت
مسجد «مطلب خان» که مسجد موقوفه هم معروف است از آن بناهای دیدنی خوی است که حال و هوای قدیمی دارد و وقتی در ایام دهه محرم؛ تاسوعا و عاشورا مردم خوی در آن گردهم می‌آیند و عزاداری می‌کنند، ناخودآگاه احساس می‌کنی مردم یک‌زمان، مسافر یک‌زمان دیگر شده‌اند. بنایی آجر چین و طاقی که جذاب و وسیع است. مهم‌ترین ویژگی بنا این بوده که جزو معدود مساجد ساخت دوره حضور مغول‌ها در ایران و دارای شبستان‌های روباز بوده است. اگرچه بنا به‌مرور به دلیل همین مسقف نبودن فرسوده شده و تنها آثاری از آن در دوره دیگر کشف و بنای فعلی روی بنای قبلی ساخته‌شده اما به‌هرحال در گوشه‌هایی می‌توان این شیوه ساخت را دید. مهم‌ترین تزئینات بنا شیوه چینش آجرها و مقرنس‌کاری‌های ساده فقط با استفاده از گچ‌بری است بدون تزئینات خاص. خوی همچنین قدیمی‌ترین امامزاده آذربایجان را در خود جای‌داده است.
محله امامزاده«بهلول» از معروف‌ترین محلات خوی محسوب می‌شود. در مرمت بنای آستان از سنگ‌نوشته‌ای که روی آن عدد ۳۲۷ هجری قمری حک‌شده و اشاره به قدمت آستان دارد. سقف این بنا آینه‌کاری مسطح و گنبد کاشی‌کاری شده از داخل دارد که در نوع خود کمی متفاوت از بناهای مشابه است. یکی دیگر از بناهای جالب خوی هم مربوط به کلیسای « سورپ سرکیس» است همان مبلغ مذهبی مسیحیت در دوره ساسانی که توسط «شاپور ساسانی» کشته شد.
بنای کلیسا چهارگوش، آجر چین با نمونه‌هایی از خشت‌های طرح دار و قدیمی ایرانی است که معماری زرتشتی را تداعی می‌کند. ساختمان شهرداری، بازار سنتی و قدیمی خوی و بناهای جذاب دیگری هم در خوی وجود دارد که هرسال گردشگرانی را از نقاط مختلف کشور، مهمان مردم خوی می‌کند.
انتهای متن/
